De hadj naar Mekka [1]

Abdel : De hadj is één van de vijf pilaren van de islam. Het hadj-ritueel één maal in je leven meemaken is het belangrijkste dat je als moslim doet; een verplichting als men er financieel toe in staat is. Er is veel over de rituelen van de hadj geschreven door islamgeleerden, over de betekenis, de oorsprong, het waarom en hoe van elk ritueel. Dat alles berust op verwijzingen naar Koranteksten en uitspraken van de profeet.

Harrie : De hadj begint op het moment dat je besluit op weg te gaan. Wat dat betreft is natuurlijk veel veranderd. Ik heb negentiende-eeuwse teksten gelezen, over mensen die de hadj hebben gedaan. Toen had het een totaal ander karakter dan nu.

Abdel : Vroeger betekende het dat je echt afscheid nam van familie en vrienden, want misschien keerde je niet meer terug. Je ging lopend of met kamelen. Je was lang bezig en de reis moest goed gepland worden: vanuit Marokko eerst maand in Algerije, dan naar Libië, de vierde maand in Egypte. In de hoop dat het zou lukken, want er waren veel obstakels, problemen en ook ziektes. Het was vroeger echt een enorme onderneming.

Harrie : Vroeger was het vaak een grand tour en duurde de reis soms wel twee of drie jaar. Abd al-Kadir al Djezairi bijvoorbeeld ging rond 1825 met zijn vader vanuit Algerije op de hadj omdat ze opgepakt dreigden te worden. Als je op hadj ging, had je namelijk een bijzondere status. Dan kon niemand je een uitreisvisum weigeren. Via Caïro gingen ze naar Jeruzalem, daarna naar Damascus, naar Bagdad en tenslotte naar Mekka en Medina. Ze zijn zo'n twee jaar weg geweest. Zo'n grand tour deden de betere christelijke kringen vroeger ook. Ze gingen net als kunstenaars vaak naar Rome. Pelgrims uit de elite spraken onderweg geleerden en vaak volgden ze lessen bij hen. Voor gewone mensen had de hadj een ander karakter, maar je kwam wel in aanraking met verschillende culturen en onbekende talen. Tegenwoordig is dat verloren gegaan: je hopt met het vliegtuig van A naar B en je bent meteen in Mekka.

De ervaring

Abdel : De hadj duurt negen dagen. De eerste dag overnacht je in Mina, de volgende dag ga je naar de berg Arafat en dan naar Muzdalifa. De dag erna keer je terug naar Mina. Je blijft daar twee tot drie dagen, daarna ben je klaar. In die dagen draag je als man de Ihram-kleding (twee losse lappen). Als je klaar bent doe je je gewone kleren weer aan en mag je doen wat je in het dagelijkse leven doet.

Harrie : Ben jij ook een week in Medina geweest? En hoe lang was je in Mekka zelf?

Abdel : Ik was een week in Medina en drie weken in Mekka. Ons vliegtuig was pas later geboekt.

Harrie : Maar wat heb je dan die andere twee weken gedaan?
Abdel : Eén week was voor de hadj en andere weken voor Mekka zelf. Ik heb ook de 'umrah' (de kleine hadj, die niet gebonden is aan een tijd) gedaan, dat kun je in een halve dag doen. Verder doe je dan nietzo veel: wandelen, bidden in de moskee bij de Ka'aba, boeken kopen, lezen, praten met mensen. Je kan ook de omgeving van Mekka bekijken. De meeste mensen blijven gewoon in de stad en bidden veel in de Ka'aba.

Harrie : Gaan de pelgrims die naar Mekka gaan ook naar Medina?

Abdel : De meesten, vaak zit het bij de hadj-reis inbegrepen: je begint in Medina en gaat daarna naar Mekka, of andersom.

Harrie : Is het graf van de profeet er nog steeds?

Abdel : Ja. In Medina heerst een bepaalde vrede. Vooral de manier waarop mensen met elkaar omgaan is totaal anders dan in Mekka. De commercie speelt sowieso een rol, maar Medina is spiritueler, toleranter en verdraagzamer dan Mekka, mensen in Medina zijn heel anders dan in Mekka.

De toegangspoorten tot de hadj

Abdel : Mekka is een streng, goed bewaakt, moeilijk toegankelijk gebied. Alleen moslims hebben toegang. Je moet je paspoort afgeven en je wordt meerdere keren gecontroleerd voordat je Mekka in kunt.

Harrie : Dat is uit veiligheidsoverwegingen. Zevenentwintig jaar geleden is er een enorm bloedbad geweest.

Abdel : Dat had te maken met de oplopende spanningen tussen Saudi-Arabië en Iran na de revolutie van Khomeini, en met de slechte relatie tussen soennieten en sjiieten.

Harrie : Die is op dit moment ook op een dieptepunt…

Abdel : Er zijn verschillende routes naar de vier toegangspoorten, bekend als 'Miekat', of 'Mekaat' in het Arabisch. Volgens de voorschriften van de profeet heeft Abraham zelf de punten bepaald. Afhankelijk van waar ze vandaan komen nemen pelgrims een andere route: iedereen begint het hadj-ritueel vanaf de eigen, vooraf toegewezen toegangspoort. Moslims uit Europese landen gaan tegenwoordig meestal eerst naar Medina en daarna naar Mekka. Ze reizen dus vanuit het noorden naar het zuiden en beginnen hadj-rituelen buiten Medina (Thu Al-Huleifa). Pelgrims uit Jemen komen Mekka binnen aan de zuidelijk kant. Als je de juiste toegangspoort mist, moet je terug.

Het ritueel

Harrie : Begint de staat van rituele reiniging vanaf de toegangspoort, vanaf de Mekaat?

Abdel : Ja. Buiten Medina en vlak voor Mekka zijn twee plekken voor pelgrims. Het hadj-ritueel begint met jezelf wassen en vervolgens wissel je je kleding in voor twee stukken witte stof. Dat betekent dat je voor je zelf duidelijk zegt: nu ga ik beginnen. Het voor jezelf bewust uitspreken van die intentie voor de hadj (en dat geldt ook voor de umrah) is belangrijk. Het moet op dát moment, later kan het niet meer.

Harrie : Als je de intentie van de hadj of umrah uitspreekt, maar je verandert van gedachten, moet je dan terug?

Abdel : Dan krijg je een boete. Een boete betekent meestal een offer aan arme mensen in Mekka, maar geld betalen of een schaap slachten kan ook. Hetzelfde geldt als pelgrims voorschriften overtreden zoals op het verkeerde moment hun nagels knippen. Je mag namelijk pas als je klaar bent met hadj-rituelen je haar en je nagels afknippen. Dat gebeurt op de dag van 'Aidu Al-Adha' (de dag na Arafat, de tweede dag van de hadj).

Harrie : Ik heb gelezen dat je zeven maal op en neer gaat tussen de twee heuvels en dat je daarna wordt geschoren.

Abdel : Ja, dat klopt, dat is verplicht.

Harrie : Er staat in de Koran dat de bovenkant van je voet open moet zijn.

Abdel : Je mag geen schoenen dragen. De slippers zijn van plastic, want die zijn niet genaaid. Bij het gooien van de stenen verliezen veel mensen hun slippers in de drukte en dan blijven die daar liggen: in Mina liggen dus ook kleine bergjes met van die plastic sloffen. Mannen hullen zich in twee losse, niet genaaide stukken stof, een lange en een korte. Vrouwen mogen wel echte kleren aan, mannen niet. Marokkaanse vrouwen dragen meestal een djellaba. Verder heeft men een tasje voor papieren en documenten, zoals een kopie van je paspoort en geld, want je hebt natuurlijk geen zakken.

Harrie : In het christendom kennen we wat kleding betreft iets vergelijkbaars: het onderkleed van Jezus had ook geen naden. Vandaar dat er na zijn dood om gedobbeld werd door de Romeinse soldaten. Ze konden er geen losse stukken van maken, want dan maakten ze Jezus' kleed kapot. Dat lijkt een overeenkomst. Gebruiken moslims de twee stukken stof die ze tijdens de hadj dragen later als lijkwade, waarin ze begraven worden?

Commercie in Mekka anno 2013

Abdel : Zoals Mekka er nu uit ziet herken ik het niet meer. Het is erg veranderd vergeleken met toen ik er een paar jaren geleden was. Op de plaats waar nu nieuwe hoge gebouwen staan waren toen nog veel monumentale en traditionele gebouwen met bergen rondom. De bergen die er nog zijn verdwijnen waarschijnlijk binnenkort als er weer nieuwe uitbreidingen worden gerealiseerd. Het hoge gebouw met de grootste klok ter wereld is bijvoorbeeld nieuw. Aan die klok is veel geld uitgegeven; hij is enorm van formaat, je ziet hem van zestig kilometer afstand nog en dat was precies de bedoeling. Rondom de Ka'aba is gigantisch veel gebouwd. Door al die luxueuze hotels en hoogbouw lijkt het nu meer op een gewone toeristische plek. Het is pure commercie. Als je een economisch onderzoek zou doen, zal je zien dat er enorm veel geld in omgaat. Ik zie dus Mekka verworden tot een plaats waar veel winst gemaakt kan worden. Er zijn handelaren, exploitanten van hotels, restaurants en transport die de hadj gebruiken om winst maken, maar dat is niet verboden in islam!

Harrie : Dus Mekka is, als je Bijbels spreekt, het Gouden Kalf? Mekka gaat zo te zien aan zijn succes ten onder?

Abdel : Reken maar uit: het budget voor een hadj-reis is drie- tot vierduizend euro per persoon en elke jaar komen ongeveer drie miljoen mensen naar hadj. Er wordt veel uitgegeven door pelgrims tijdens de hadj. Het is ook de drukst periode voor veel bedrijven, zoals reisbureaus, en sectoren als de detailhandel, horeca, transport enzovoorts.

Harrie : Neem je cadeaus mee voor de familie?

Abdel : Ja, dat ben je verplicht. Er wordt dus veel gekocht. Goud, sieraden, parfum… Je moet iets voor familie en vrienden meenemen, maar dat kan ook iets symbolisch zijn, zoals een pet, tasbih of een boek. Zelfs als je maar tien of twintig euro per cadeautje uitgeeft kom je op een flink bedrag. Dus ja, iedereen komt terug met veel cadeaus.

Abdel : Het enige waar ze in Mekka niet aan komen, is het huis van de profeet. Verder hebben ze alles gesloopt.

Harrie : Hier zit je dus midden in het probleem dat het enerzijds gaat om de rituelen, anderzijds dat Mekka verandert in één luxueus complex.

Abdel : Deze ontwikkeling heeft, naar mijn persoonlijke mening, niets meer te maken met het oorspronkelijke ritueel van hadj. Ik, als individu, wil gewoon lopen zoals vroeger. Ik wil de plek zien waar het om gaat. Ik ben niet geïnteresseerd in al die hoge gebouwen en de chique en dure 7-sterren hotels met veel comfort. De spiritualiteit is niet verdwenen, maar het is wel anders dan vroeger. Al die luxe gaat volgens mij in tegen de spirit van de hadj. Ik ben daar erg kritisch over. Ik ben er helemaal niet blij mee en waarschijnlijk veel anderen met mij die de hadj hebben meegemaakt. Ik vind dat dit de kernprincipes van de hadj niet dient.