Ontplofte werelden

1. Laten we om te beginnen erkennen dat onze kennis van de maatschappelijke realiteit maar voor een heel beperkt deel op eigen ervaringen berust. Van een aantal dingen weten we vrij goed hoe het zit omdat we het zelf hebben meegemaakt. Dat geldt voor het werk dat we doen, voor wederwaardigheden van gezinsleden en voor zaken die zich in onze directe omgeving afspelen. Maar verreweg de meeste gebeurtenissen kennen we uit een verhaal dat wordt verteld door anderen. Daarbij kan het gaan om een smakelijke roddel over iemands optreden, om het verslag van een buitenlandse reis, om een bericht dat in de krant verschijnt of om bepaalde lessen die we vroeger op school hebben gehad. In al die gevallen maken wij ons een voorstelling van de realiteit zonder dat we die zelf meemaken. Het totaal van al die voorstellingen leidt weliswaar tot een zeker wereldbeeld, maar we kunnen nauwelijks uitmaken waar de grens tussen realiteit en verbeelding ligt. Ons beeld van de maatschappelijke realiteit is, zo gesteld. vooral een kwestie van verhalen.

2. Deze vorm van kennisverwerving heeft gevolgen voor de manier waarop ons wereldbeeld wordt gestructureerd. Veel verhalen kennen namelijk een specifieke ordening. Ze vertonen bijvoorbeeld een chronologische structuur: eerst was er dit, toen gebeurde er dat en uiteindelijk leidde dat tot zus of zo. Bovendien zetten verhalen altijd een of meerdere actoren in: mensen die handelend optreden en daarmee de situatie ten goede of ten kwade wijzigen. Minstens zo belangrijk is dat het verhaal vaak over iets spannends gaat. Gewone dingen zijn nauwelijks de moeite van het vertellen waard. Maar over het vreemde, het afwijkende, het gevaarlijke, het opwindende, het exotische, het merkwaardige of het onbekende vertellen we maar al te graag. Over de normale gang van zaken in een bedrijf, een buurt of een gezin wordt nauwelijks bericht. Maar zodra er problemen op het werk zijn, een buurtgenoot zich vreemd gedraagt of een gezin niet deugen wil, heeft het bericht ons in korte tijd bereikt. Ons beeld van de maatschappelijke realiteit komt, zo gesteld, vooral uit spannende verhalen voort.