Rembrandt in Geldermalsen?

Aan de linkerkant ziet u een foto die op 17 december 2015 in de Volkskrant stond. Zij toont een stel woedende burgers die de gemeenteraadsvergadering in Geldermalsen verstoren. Hun woede betrof het voorstel van de gemeente om een asielzoekerscentrum voor 1500 personen te openen. Per saldo moest de ME optreden en werden 14 burgers opgepakt wegens openbare geweldpleging. Daar zie ik een schrikbeeld in en wel om twee redenen. In de eerste plaats omdat deze woedende burgers door het gooien van stenen en het afsteken van vuurwerk een open debat over dit controversiële voornemen inzake vluchtelingen onmogelijk maakten. In de tweede plaats omdat de foto van hun optreden zo sterk doet denken aan het beroemdste schilderij in ons land: de Nachtwacht van Rembrandt uit de zeventiende eeuw. Hoewel de visuele gelijkenis tussen beide beelden opvallend sterk oogt, is de betekenis naar mijn mening, een heel andere. De toenmalige en huidige burgers staan qua houding lijnrecht tegenover elkaar.

De door Rembrandt geschilderde burgers behoorden tot de rijke burgerij van Amsterdam. Ze poseerden als leden van de schutterij die verantwoordelijk was voor het bewaken van de maatschappelijke orde in de stad. Het waren veelal strenge gelovigen die niettemin de basis voor onze religieuze tolerantie hebben gelegd. De burgers op de linker foto daarentegen komen van het platteland. Hun optreden werkt juist zeer verstorend, niet alleen voor de raadsvergadering maar ook voor de sociale vrede in de samenleving. We weten niet wat ze geloven maar het is wel duidelijk dat ze weinig tolerantie voor hen onwelgevallige denkbeelden opbrengen. In die zin staan beide taferelen scherp tegenover elkaar: orde versus wanorde, tolerantie versus geweld, verantwoordelijkheid versus volkswoede. Zou dat verwijzen naar de manier waarop het burgerschap in Nederland inmiddels geërodeerd is, dan moet de foto uit Geldermalsen inderdaad als een schrikbeeld worden beschouwd.