Schrikbeelden
De persfoto’s van vluchtelingen die onder erbarmelijke omstandigheden op zoek zijn naar een schuilplaats in Europa zijn een schrikbeeld geworden. Het zijn foto’s, aan de hand waarvan de schrik voor ons gestalte krijgt, maar op zeker twee manieren. De schrik betreft het afgebeelde, de ellende die we zien en wat we ons daarbij vervolgens concreet en persoonlijk kunnen voorstellen. De foto van de kleine jongen die op het strand was gespoeld kan zo’n beeld zijn. Maar de foto’s kunnen ons er ook toe aanzetten ons voor te stellen hoe het met deze massale vluchtelingenstroom maatschappelijk verder gaat, hoe ze gaan deelnemen aan, of zullen profiteren van wat in het rijke deel van de wereld is opgebouwd.
Schrik op schrik, hoe blijft de mens gezond?
Sigrid Burg, Heidi de Mare en Inge van der Vlies
Dat is waar dit nummer om draait: hoe wordt dat wat onze schrik aanjaagt bij maatschappelijke ontwikkelingen in beeld gebracht? Het debat over belangrijke ontwikkelingen verloopt niet alleen in woorden, maar ook in beelden. Sterker gezegd, beelden en verbeelding dragen op hun eigen wijze aan dat debat bij. Wij vinden het belangrijk de rol en betekenis van beeld en verbeelding voor het maatschappelijke debat te belichten, zeker waar het gaat om beelden die [persoonlijk] schrik aanjagen. Want iedereen heeft wel eigen voorstellingen en beeldenreeksen die automatisch geactiveerd worden bij het zien en dus interpreteren van schrikbarende beelden.
Beeld & bestaan
Beelden bezitten een eigen overtuigingskracht die van een fundamenteel andere orde is dan van de woorden. Ze tonen voldongen, onontkoombare visuele feiten, die tegelijk niet tastbaar en nabij zijn. Die discrepantie tussen afgebakende voorstelling en onszelf, die abstracte afstand tussen beeld en bestaan, brengt de verbeelding in beweging. Schrikbeelden zijn juist daarom buitengewoon informatief – ze brengen ons ertoe te expliciteren hoe we in het leven staan, welke verwachtingen we van ons bestaan hebben, gegeven de angst en vrees die ze oproepen. Schrikbeelden, zoals in dit themanummer opgevat, gaan altijd uit boven dat wat het beeld laat zien, ze gaan vooral ook over de afschrikwekkende voorstellingen die de beelden oproepen.
De beelden jagen schrik aan omdat ze voorstellingswerelden oproepen waarin gekoesterde waarden ter discussie komen te staan en gevaar lopen. Beelden zijn bij uitstek in staat die geestelijke wereld present te stellen, door hun vermogen contrasten uit te vergroten en deze levendig voor ogen te stellen, onder het autoritaire, dwingende devies: zo is het en niet anders.