Islam: religie en cultuur [4]

Culturele verschillen in de religie

Abdel : De media vertellen van alles over moslims, salafisten, salafi, islamiet (een woord dat ik nooit begrepen heb) enzovoort. Voor een moslim betekent 'salafi' letterlijk: iemand die volgens de zuivere islam leeft, een volger is van 'salaf'. Dit zijn de eerste generatie moslims die leefden in de tijd van de profeet en zijn opvolgers 'Kholafa- Rachidin' daarna. Maar salafi als begrip heeft er allerlei connotaties bij gekregen

Harrie : Het NOS Journaal toonde een paar dagen geleden beelden van het Midden-Oosten. Ze hadden het over strenge moslims: daar kwam Al Qaida uit voort. Alles werd op één hoop gegooid.

Abdel : Dat geldt ook voor de arabisten die je vaak op de televisie ziet. Ze roepen van alles en nog wat, bewust overigens, en geven een evident onjuist beeld over de islam en de moslims. Dat is iets wat moslims arabisten kwalijk nemen. Arabisten weten enorm veel van de islam, maar schetsen over het algemeen een negatief beeld over de islam, moslims en Arabieren onder de mom van wetenschap. Dat was vroeger niet anders en vandaag de dag nog steeds.

Harrie : Arabisten hebben meestal niets met het geloof, behalve Hans Jansen. Hij is een gelovige, bekeerd tot het orthodoxe katholicisme. Maar dat gaat veranderen, vermoed ik, vooral onder Marokkaanse studentes. Ik volg af en toe nog colleges Arabisch en Islamologie, bijvoorbeeld als het gaat over de vroegste Koran-handschriften. Ik denk dat bijna een derde van de studenten Arabisch jonge vrouwen zijn van Marokkaanse herkomst. De opleiding in Leiden was tot voor kort heel liberaal. Men is enorm historisch-filologisch onderlegd, maar heeft weinig affiniteit met geloof. Spiritualiteit is voor hen een vreemde wereld. Dat leidt tot merkwaardige misverstanden. Ik hoop zelf dat die nieuwe generatie dat anders gaat doen, maar dat duurt nog wel even. De moslima's die nu afstuderen bij Arabisch en islamologie gaan het mogelijk van beide kanten bekijken: vanuit wetenschappelijk kant én van de gelovige kant. Dat zal best botsen, maar dat hoort ook zo.

Abdel : Dat is ook helemaal niet erg. Wat ik juist graag zou zien zijn meer discussies tussen de beide tegenpolen. Tussen degenen die als arabisten zijn opgeleid vanuit een westerse mentaliteit en de geleerden uit de Arabisch en islamitisch wereld, uit Marokko, Egypte enzovoort.

Arabieren, Marokkanen, Berbers, Turken

Abdel : Marokkanen vormen geen echte homogeen groep. Misschien heeft dit te maken met de erfenis uit de koloniale periode (Arabieren vs. Berbers). De Fransen hebben geprobeerd verdeeldheid te stichten tussen Marokkanen, Berbers en de Arabieren om zo de strijd voor de onafhankelijkheid te doorbreken (Dahir Al-Barbari). Bij de tweede generatie Marokkanen in Nederland zie je die verschillen ook: Berbers, niet-Berbers, Marokkanen die uit het Noorden of het Zuiden komen. Berbers zijn ook heel verschillend, sommigen komen uit het Rifgebergte, anderen uit gebied van de Midden-Atlas en weer anderen uit de Groot-Atlas, in het zuiden van Marokko. Zie hoe Marokkanen van verschillende achtergronden met elkaar omgaan, in de moskee en buiten de moskee. Voor buitenstanders lijkt het alsof ze een homogene en hechte groep zijn, maar dat is niet zo.

Harrie : Turken zijn veel hechter, meer gesloten.

Abdel : Turken hebben een andere mentaliteit, achtergrond en cultuur. Ze vormen intern hechte groepen met sterke banden met thuisland Turkije. Dát geldt ook voor moslims in het algemeen. Dat komt vooral omdat er binnen de islam zoveel verschillende stromingen zijn.

Interpretatieverschillen

Harrie : Er zijn tegenwoordig vier wetsrichtingen.

Abdel : Er zijn kleine verschillen in de interpretatie van de jurisprudentie en dus in de toepassing van de wetten. In de kern zijn ze het wel eens met elkaar, maar in de interpretatie van sommige dingen zijn ze zeer verschillend. Het gaat over het algemeen om kleine details, over de uitvoering van bepaald handelingen, bijvoorbeeld meer bidden na het verplichte gebed.

Harrie : Die interpretatieverschillen leiden soms wel tot merkwaardige splitsingen. Een van de mooiste splitsingen vind ik wat zich heeft voorgedaan in Indonesië. De moslims uit Indonesië zijn Sjafi'ieten. In de negentiende eeuw zijn Indonesische moslims door de Nederlandse koloniale autoriteiten overgebracht naar Suriname. Naar Mekka bidden in Indonesië wil zeggen naar het westen bidden. Dus wat te doen in Suriname? Suriname ligt ongeveer op dezelfde breedtegraad als Mekka, dus of je nu de ene of de andere kant uit bidt, het komt toch wel aan. Toen is de gemeenschap gespleten en tegenwoordig heb je de oostbidders en de westbidders. Dan zie je hoe het kan gaan op zo'n heel klein punt. Vervolgens komen deze Surinaamse moslims in Nederland en daar doet zich het probleem opnieuw voor.

Abdel : Ik heb ervaren hoe groot de culturele verschillen in de moslimwereld kunnen zijn. Toen ik voor het eerst naar Turkije ging, was ik echt zeer verbaasd. Als Marokkaan ken ik Turkije niet. Ik kwam toen vaak moslims tegen waarbij ouder vrouwen gewoon thuis en in publieke ruimtes roken… Iets dat ik in mijn jeugd in Marokko nog nooit had gezien In de Marokkaanse cultuur is het niet gepast als een oudere vrouw rookt, laat staan publiekelijk. Toen kwam er ook nog een man met raki aan. Ik vroeg: "Mag je dat als moslim drinken?" En hij knikte ja: "Zo doen we dat in Turkije." Ik was behoorlijk in de war. "Het is toch verboden," vroeg ik hem. "Ja," zei hij, "maar in Turkije niet."

Harrie : Op de Balkan, bijvoorbeeld in het noorden van Kosovo en in het noorden van Albanië, heb je families die voor een deel katholiek zijn en voor een deel islamitisch. Wanneer ze bij elkaar komen, eten ze geen varkensvlees, maar allemaal drinken ze raki. Op de Balkan gaat niets zonder raki, dat is echt iets cultureels. Die raki is heel oud, het gaat ver terug. In oude gedichten wordt de raki al bezongen als een manier om dichter bij God te komen. In Europa kennen wij het ook. Goethe heeft het daar ook over.

Abdel : Maar toch niet over de raki?

Harrie : Goethe heeft het over de Koran en de wijn:

"Ob der Koran von Ewigkeit sey
Darnach frag' ich nicht!
Ob der Koran geschaffen sey?
Dass weiss ich nicht!
Dass er das Buch der Bücher sey
Glaub ich aus Mosleminen Pflicht."

Maar dan het tweede vers:

"Dass aber der Wein von Ewigkeit sey
Daran zweifl' ich nicht.
Oder dass er vor den Engeln geschaffen sey
Ist vielleicht auch kein Gedicht.
Der Trinckende, wie es auch immer sey,
Blickt Gott frischer ins Angesicht."

Abdel : Dat gaf geen conflicten?

Harrie : Niet persoonlijk, en dat vind je bij Snouck Hurgronje ook terug.

Goethe beoefende de kunst van de Arabische kalligrafie. Hij had een enorme verzameling Korans, dat weet bijna niemand, dat past niet in het Duitse nationalisme. Goethe heeft zelfs meegedaan aan het vrijdagmiddaggebed in Leipzig. Bij de Dreivölkerslacht hadden islamitische Bashkiren een tent opgezet als moskee. Hij is naar ze toegegaan om met ze te bidden. Het is een beetje vergelijkbaar met Snouck Hurgronje, hij is overtuigd moslim geworden, zoals hij ook overtuigd christen was. Dit moslim-worden betekende niet dat hij het andere opgaf.