Een bewogen dag in beeld

Met opnieuw een goed gevuld programma konden mensen uit de lokale overheid zich laven aan beelden in allerlei soorten en maten. Het was een veelzijdige kennismaking met beeldproducenten, workshops waarin beelden de hoofdrol speelden, maar ook met mensen uit de gemeentelijke praktijk die zelf met beelden aan de slag waren gegaan.

Bewegende beelden, een nieuw verschijnsel voor de ambtenaar

Thema van dit jaar was 'het met elkaar vinden van goede golflengtes'. Nadat vorig jaar was gestart met het symposium onder de titel 'Het gebruik van beeld en media bij veranderprocessen in de lokale overheid', werd dit jaar gezocht naar een andere manier om met elkaar in gesprek te gaan over beelden die je in beweging brengen, en dat in de eerste plaats in de verandertrajecten waarin de lokale overheid zich bevindt. Bezuinigingen, een terugtredende overheid en een toename aan initiatieven vanuit de burgers zelf, zorgen voor een nieuwe setting met nieuwe uitdagingen, maar zetten ook aan tot het afscheid nemen van oude gewoontes. Daarbij hoort het zoeken naar nieuwe vormen en dat vooral in aansluiting op ontwikkelingen in de samenleving. Dus oog krijgen voor het belang van social media, maar er ook in de organisatie gebruik van gaan maken. Niet door top down episodisch te gaan vernieuwen met de rug naar de organisatie toe, maar door continu in te spelen (zowel op de werkvloer als met passie vanuit de leiding) op de veranderingen die zich voortdurend aandienen¹. Proberen zicht te krijgen op de impact van oude en nieuwe media op het dagelijks leven. Maar ook inzicht krijgen in de kracht van beelden in onderscheid tot woorden, teksten en taal en dus trachten de waarde van het denken in beelden te ontdekken. Bijdragen aan veranderingen in de organisatie van de (lokale) overheid vraagt dus dat ambtenaren ook zelf veranderen en in beweging komen. Aan die vernieuwingen wil Bewegende Beelden een platform bieden². 

Bewegende Beelden is daarmee een veelzijdig thema: voortgekomen uit en bedoeld om veranderingsprocessen in gemeentelijke organisaties een vernieuwingsimpuls te geven, raakt het direct aan de bijzondere, moverende kracht die van het beeld uitgaat. Voor ambtenaren, zo gewend als zij zijn aan het schrijven van beleidsstukken en rapporten, blijkt het zo vreemd, zo spannend, zo avontuurlijk en vernieuwend om zich open te stellen voor allerlei soorten beelden. Niet alleen de gangbare samenwerking in projecten wordt vanuit een nieuwe invalshoek bezien, de publieke professionals worden ook uitgedaagd zelf een draai te maken. Misschien voor het eerst oog in oog met wat beelden teweeg kunnen brengen: voor hen zelf, voor de organisatie en richting de burgers.

Het IVMV keek al eerder met u mee!

Vorig jaar, op 19 januari 2012, was de Stichting IVMV, instituut voor maatschappelijke verbeelding, present bij het eerste symposium om de workshop 'Beelden die u in beweging brengen' te geven. Op ons verzoek om (persoonlijke) beelden en woorden aan te leveren spraken verschillenden ambtenaren zich expliciet uit over hun rol en verwachting als overheidsdienaar [KADER - A]. Maar wat in het veranderingsproces precies de rol zou moeten of kunnen zijn van beelden - en welke beelden - was daarmee voor hen nog niet direct duidelijk.

Vandaar dat we als Stichting IVMV de organisatie hebben aangeboden om dit jaar de volle symposiumdag met de deelnemers mee te kijken. Niet zozeer om gedetailleerd verslag te doen, want dat is onnodig voor wie er was en te overdadig voor wie er niet bij kon zijn. Ons aanbod was om enige orde te scheppen in het vele en heterogene aanbod en in de reacties op de verschillende manieren waarop beelden tot beweging aanzetten, met als doel dat deelnemers ook de komende editie - in 2014? - weer willen bezoeken. Dit overzicht wil behulpzaam zijn bij het maken van een aantrekkelijk symposium voor diverse doelgroepen. Het kan zo een feestelijke, laagdrempelige samenkomst zijn voor nieuwe bezoekers die nieuwsgierig zijn naar wat het beeld in hun organisatie vermag tegelijk interessante en frisse ideeën blijven aanleveren voor ambtenaren die naar eerdere edities zijn geweest en voor gevorderden bovendien gelegenheid bieden om voort te bouwen en verdere stappen te zetten naar een 'next level' van de eigen beeldkennis. Zo is er op dit jaarlijkse treffen voor elk wat wils, zijn de (thematische) keuzes helder, kan het netwerk zich uitbreiden, kan ieder zijn beeldkennis verdiepen en - last but not least - kan het beeld een stimulerende rol (gaan, blijven) spelen in de veranderende praktijk van de lokale overheid.

Onderzoekers: bijdragen, beelden & kaders

Om deze avontuurlijke zoektocht te ondersteunen hebben vijf onderzoekers vanuit de Stichting IVMV deelgenomen. Gegeven onze uiteenlopende achtergronden hebben we vanuit verschillende perspectieven deze dag meebeleefd. We hebben de workshops en presentaties bijgewoond en enkele gesprekken met deelnemers gevoerd. We hebben vooral veel notities gemaakt en de afgelopen maanden hebben we individueel gereflecteerd en in samenspraak met elkaar onze bevindingen gedeeld.

Hieronder treft u onze overwegingen, impressies en reflecties aan, elk vanuit de eigen expertise. De bijdragen staan los van elkaar, kunnen onafhankelijk van elkaar worden gelezen en het staat u dus vrij op uw eigen manier rond te gaan. Al wordt er onderling wel naar elkaar verwezen en is er een rode draad, die loopt van het beschrijven van de bestaande relaties tussen ambtenaar en beeld naar de vraag hoe deze betrekkingen te vernieuwen. De centrale boodschap van alle bijdragen tezamen is: het beeld is niet onschuldig, wel krachtig en alleen door je te realiseren wat je aan het doen bent kun je er verstandig mee omgaan.

Ik stel de onderzoekers in alfabetische volgorde aan u voor. Floor Basten (onderzoeker van de onderzoekende samenleving) stelt zich de vraag hoe de lokale overheid de burger in beweging kan brengen als ze transparant moet zijn en niet mag sturen. Sigrid Burg (filmmaker en filmonderzoeker) vraagt zich af waarin beelden nu zo anders zijn dan woorden en wat dat dan betekent voor de communicatie. Joost Pollmann (stripkenner) verkent de manier waarop beelden in het hoofd in daden omgezet worden. John Steegh (onderzoeker met een rijke loopbaan als ambtenaar en bestuurder) juicht de nieuwe mogelijkheden van visuele communicatie tussen lokale ambtenaar en burger toe, al moet er wel gesleuteld worden aan de competenties van beide zijden. Heidi de Mare (beeldwetenschapper) stelt voor na een korte, ondervragende introductie , enerzijds de huidige door al die bewegende beelden opgeroepen flow aan te grijpen om gedisciplineerd te gaan kijken, anderzijds de gedeelde waarden van ambtenaren en burgers op te sporen in de ons omringende existentiële fictie waarin de publieke professional wordt verbeeld. Daarnaast zijn er twee bijdragen van IVMV-medewerkers die niet op het symposium aanwezig waren, maar wel kennis hebben over bewegende beelden respectievelijk ambtenaren. De eerste is verzorgd door Gawie Keyser (journalist voor De Groene Amsterdammer en HUMAN). Bij de HUMAN-omroep beantwoordt hij in zijn rubriek Gawie weet raad een prangende levensvraag aan de hand van een filmfragment. Voor dit magazine beantwoordt hij de levensvraag van Marcel van Wissen. De andere bijdrage is afkomstig van Gabriël van den Brink (hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde), die filosofeert over het gebruik van taal of beeld naar aanleiding van een recentelijk verschenen publicatie over best persons: mensen in gemeentelijke dienst die bruggen kunnen slaan tussen de systeemwereld van de gemeentelijke overheid en de leefwereld van de wijkbewoners. Op het eind vatten we de vragen en conclusies van de auteurs samen, zodat u een beeld krijgt van waar u aan zou kunnen gaan werken, mocht u zich verder in het beeld willen professionaliseren [20 en 21].

Tot slot worden de bijdragen afgewisseld door twee soorten materiaal: ten eerste thematisch geordende kaders met daarin opgetekend uitspraken die we op 31 januari 2013 hebben verzameld op het symposium [Kader A t/m F] en ten tweede een enkele beeldreeks van ambtenaren in strip en animatie [Beeldformatie - I], een bureaucraat in de film [Beeldformatie - II] en Politieambtenaren: waardengedreven publieke professionals in de fictie [Beeldformatie - III] .

Dit themanummer wordt u aangeboden door de Stichting IVMV, in de verwachting dat ambtenaren beelden net zo ernstig nemen als wij en ze in hun eigenheid gaan waarderen, zodat zij er op een vruchtbare manier mee aan de slag kunnen gaan binnen de veranderende lokale overheid. De doelstelling van de Stichting IVMV is (1) de bevordering van de reflectie op de rol die beeld en verbeelding spelen in de maatschappij, (2) het opsporen van actuele vraagstukken waarbij beelden de maatschappelijke discussie beïnvloeden en (3) het stimuleren van openbaar debat over hoe beelden deze invloed uitoefenen.

Voetnoten

• ¹ Aldus Thijs Homan (hoogleraar Implementation and Change Management, Open Universiteit) op 19 januari 2012. Hij bekritiseerde in zijn bijdrage het gebruik van allerlei nieuwe technologieën in organisaties, omdat het dan vaak bleef bij leuke gadgets en er in de organisatiepraktijk maar weinig veranderde.

• ² 'Doel van het platform: kennis en ervaring uitwisselen over het gebruik van beeld en media bij veranderpro-cessen in gemeenten. Het symposium was al een mooie eerste aanzet.’ (Jordi de Vreede en Marcel van Wissen, ‘Onderzoek gebruik van beeld en media bij veranderingsprocessen in de lokale overheid’, 1 maart 2012)